Nhân tố sinh thái là phần kiến thức quan trọng trong Sinh học 9, thường hay có trong bài kiểm tra, bài thi học kỳ. Vậy các bạn đã biết nhân tố sinh thái là gì chưa? Nhân tố sinh thái vô sinh bao gồm những yếu tố gì? Nhân tố sinh thái hữu sinh gồm những gì?. Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết những thông tin sinh học này trong bài viết nhé.
Nhân tố sinh thái là gì?
Nhân tố sinh thái chính là những yếu tố trong môi trường có sự tác động đến quá trình sống của các sinh vật. Sự tác động của các nhân tố sinh thái có thể là trực tiếp hoặc gián tiếp.
Nhân tố sinh thái tác động đến các loài sinh vật
Những tác động của yếu tố trong môi trường sẽ làm thay đổi tập tính của các loài sinh vật. Điều này giúp chúng có thể thích nghi được với môi trường sống và dần dần hình thành được những đặc điểm riêng biệt của từng loài sinh vật khác nhau.
Trong môi trường, các nhân tố cũng có thể bị tác động lẫn nhau bởi một hay nhiều nhân tố khác. Tất cả sẽ tạo thành một tổ hợp sinh thái tác động lên các sinh vật. Theo thời gian, đa số các nhân tố đều sẽ có sự thay đổi dù ít hay nhiều.
Đặc điểm của nhân tố sinh thái
Các nhân tố sinh thái thường không tác động lên một cá nhân riêng lẻ, mà thay vào đó chúng tác động vào một tập thể. Tùy từng không gian khác nhau mà sự tác động của các nhân tố sinh thái cũng khác nhau. Đặc điểm của các nhân tố được thể hiện rõ nhất qua giới hạn sinh thái và ổ sinh thái.
Đặc điểm của nhân tố sinh thái
Về giới hạn sinh thái
Giới hạn sinh thái chính là khoảng giá trị của các nhân tố sinh thái mà các sinh vật có thể tồn tại và phát triển thuận lợi theo thời gian. Trong giới hạn sinh thái sẽ bao gồm khoảng thuận lợi và khoảng chống chịu.
- Khoảng thuận lợi: Là khoảng giá trị mà các nhân tố sinh thái đang ở mức độ phù hợp, đảm bảo cho các loại sinh vật có thể thuận lợi thực hiện các chức năng sống một cách tốt nhất.
- Khoảng chống chịu: Là khoảng giá trị mà các nhân tố sinh thái sẽ bắt đầu gây ức chế cho các hoạt động sinh lý của sinh vật.
Giới hạn sinh thái
Giới hạn sinh thái sẽ có điểm giới hạn trên, điểm giới hạn dưới, khoảng thuận lợi và khoảng chống chịu. Khi vượt ra ngoài điểm giới hạn sinh thái, các sinh vật sẽ bị chết. Các nhân tố sinh thái khác nhau thì khả năng chịu đựng giới hạn sinh thái cũng sẽ khác nhau.
Về ổ sinh thái
Ổ sinh thái chính là không gian mà tất cả các nhân tố sinh thái của môi trường sẽ nằm bên trong giới hạn cho phép một loài sinh vật có thể tồn tại và phát triển. Tùy từng loài mà ổ sinh thái có thể sẽ giao nhau hoặc không giao nhau. Khi các loài có phần ổ sinh thái giao nhau càng lớn thì sự cạnh tranh sẽ càng gay gắt, có thể dẫn tới việc loại trừ lẫn nhau. Các loại gần nhau về nguồn gốc thường sẽ có xu hướng phân hóa các ổ sinh thái khái nhau để tránh cạnh tranh.
Các loại nhân tố sinh thái
Dựa vào định nghĩa và tính chất, nhân tố sinh thái được phân ra thành hai loại là nhân tố sinh thái vô sinh và hữu sinh. Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu kỹ hơn về từng loại nhân tố sinh thái qua những thông tin dưới đây.
Các loại nhân tố sinh thái tác động đến các sinh vật
Nhân tố sinh thái vô sinh
Nhân tố sinh thái vô sinh bao gồm các nhân tố không sống, không có khả năng sinh sản, có liên quan đến các tính chất vật lý và hóa học của môi trường xung quanh. Cụ thể là:
- Các chất vô cơ (gồm nước, các loại khí, muối), ánh sáng, độ ẩm, nhiệt độ, lượng mưa, gió,…
- Các chất hữu cơ bên trong cơ thể sinh vật có thể kể đến như mùn, chất thải, xác rắn lột, lông rụng,…
Sự tác động của nhân tố sinh thái vô sinh có thể là trực tiếp hoặc gián tiếp lên các sinh vật.
Nhân tố sinh thái hữu sinh
Nhân tố sinh thái hữu sinh chính là mối quan hệ giữa sinh vật này với sinh vật khác sống ở xung quanh. Trong đó, con người là nhân tố sinh thái có tác động mạnh mẽ tới sự sinh trưởng và phát triển của các loài sinh vật.
Nhóm nhân tố sinh thái hữu sinh bao gồm các nhân tố sống có sự tác động mạnh mẽ đến môi trường (gồm con người và các loại sinh vật).
Nhân tố sinh thái hữu sinh là quần xã sinh vật được phân thành 3 nhóm chính như sau:
- Sinh vật sản xuất: Phổ biến nhất là các loại thực vật quang hợp như cây xanh, tảo ở dưới nước, các vi khuẩn có khả năng quang hợp,…
- Sinh vật tiêu thụ: Chủ yếu là các sinh vật dị dưỡng, gồm: Động vật ăn thịt, động vật ăn thực vật và động vật ăn mùn, bã.
- Sinh vật phân giải: Chủ yếu là nấm và các loại vi khuẩn, có chức năng phân hủy các chất hữu cơ thành vô cơ cần thiết cho sự phát triển của hệ sinh thái.
Các nhân tố sinh thái hữu sinh là quần xã sinh vật
Nhân tố sinh thái hữu sinh là con người có sự tác động mạnh mẽ rất lớn đến môi trường sinh thái và các loài sinh vật. Những hành động của con người có thể làm biến đổi điều kiện môi trường sống, sự sinh trưởng và phát triển của các loài động vật, thực vật. Con người có ý thức và trí thông minh hơn bất kỳ một loài sinh vật nào khác.
Các loại nhân tố sinh thái khác
Bên cạnh cách phân loại như trên, nhân tố sinh thái còn được chia theo sự sống còn của các sinh vật. Theo đó, nhân tố sinh thái gồm có 2 nhóm như sau:
- Nhóm thiết yếu: Đây là nhóm các nhân tố không thể thiếu được đối với sự sống còn của các loài sinh vật, gồm: oxy, thức ăn, nước, muối khoáng,…
- Nhóm ảnh hưởng: Đây là nhóm các nhân tố không bắt buộc đối với sự sống của các loài sinh vật. Tuy nhiên, nó lại có tác động mạnh mẽ đến sự phát triển và sinh trưởng của các loài, thậm chí là còn gây đột biến gen, rối loạn di truyền,… Điển hình nhất chính là các chất độc, phóng xạ, sinh vật gây bệnh,…
Mối liên hệ giữa các loại nhân tố sinh thái
Sau khi tìm hiểu chi tiết về nhân tố sinh thái là gì, nhân tố sinh thái vô sinh bao gồm những gì và nhân tố sinh thái hữu sinh bao gồm những gì, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về mối quan hệ giữa các nhân tố sinh thái ở dưới đây.
Mối liên hệ giữa các loại nhân tố sinh thái rất chặt chẽ với nhau
Các nhân tố sinh thái luôn có sự liên hệ chặt chẽ với nhau trong môi trường. Mỗi một nhân tố sẽ đóng một vai trò khác nhau. Quan hệ giữa sinh vật và môi trường sống là mối quan hệ có sự tác động qua lại với nhau. Môi trường tác động lên các sinh vật, đồng thời sinh vật cũng có ảnh hưởng và làm thay đổi tính chất của các nhân tố sinh thái.
Ví dụ như: Hoạt động quang hợp của thực vật phụ thuộc rất nhiều vào yếu tố khí hậu và ánh sáng, còn nhiệt độ sẽ làm thay đổi tập tính của các loài động vật.
Khi điều kiện của môi trường sống thay đổi, các nhân tố sinh thái cũng sẽ thay đổi theo để sinh vật có thể thích nghi được với môi trường sống bằng cách có sự tiến hóa hơn như tự tản nhiệt, đóng kén cơ thể, đóng băng cơ thể, thay đổi huyết tính,… Ví dụ như ở vùng ôn đới, các loài động vật hằng nhiệt sẽ có kích thước cơ thể lớn hơn so với những động vật cùng loài sống ở các vùng nhiệt đới ấm áp.
Hy vọng bài viết này mang đến thông tin hữu ích về nhân tố sinh thái để các bạn có thể giải đáp được các vấn đề liên quan như nhân tố sinh thái vô sinh bao gồm những yếu tố nào? Nhân tố sinh thái hữu sinh bao gồm những yếu tố gì?… để đạt được điểm cao trong các bài kiểm tra, bài thi môn Sinh học 9. Nếu các bạn còn vấn đề gì còn chưa rõ về nội dung trong bài, hãy bình luận bên dưới để chúng tôi giải đáp chi tiết.
Xem thêm:
- Sinh thái học là gì? Cấu trúc, vai trò và ý nghĩa của sinh thái học
- Hệ sinh thái là gì? Phân loại, đặc điểm, chức năng và bài tập áp dụng
- Sinh trưởng ở thực vật là gì? Phân loại, ví dụ & các nhân tố ảnh hưởng
- Hoocmôn thực vật là gì? Cho ví dụ? Đặc điểm, phân loại, vai trò
