Nghĩa tường minh và hàm ý là những cách thể hiện nội dung trong văn, thơ. Vậy nghĩa tường minh là gì? Hàm ý là gì?. Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết về 2 nghĩa này và cách phân biệt chúng nhé.
Nghĩa tường minh là gì?
Nghĩa tường minh (hiển ngôn) là phần nội dung thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng các từ ngữ ở trong câu. Các từ, cụm từ và cấu trúc câu nhằm xác định được ý nghĩa muốn nói đến. Nghĩa tường minh cũng rất dễ nhận ra và dễ hiểu bởi người nghe, người đọc không cần phải suy diễn về nội dung, ý nghĩa của từ ngữ, câu nói.
Nghĩa tường minh là lớp nghĩa thể hiện ngay trong từng câu chữ
Ví dụ nghĩa tường minh:
Cho đoạn văn trong tác phẩm Lặng lẽ Sa Pa như sau:
Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên đã giật mình nói to, giọng cười nhưng lại đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra phía sau nhà, rồi trở vào liền, trên tay cầm một cái làn. Ông hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế ngay ngắn rồi thong thả đi đến chỗ bác già.
Ô! Cô còn để quên chiếc khăn mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào và kêu lên. Để cô gái khỏi trở lại bàn, anh đã lấy chiếc khăn tay, vo tròn, kẹp giữa cuốn sách rồi mang tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn tay và vội quay đi.
Trong đoạn văn này, chúng ta có thể thấy rằng đó là diễn biến của một câu chuyện thường ngày, không có lớp nghĩa ẩn ý nào được che đậy sau lớp nghĩa đen. Tất cả các câu văn đều chỉ nhắm đến mục tiêu miêu tả chân thực về những nhân vật đã xuất hiện. Như trong câu: “Ô! Cô còn quên chiếc khăn mùi soa đây này” cũng là một câu mang nghĩa tường minh mà không có một chút ẩn ý nào.
Hàm ý là gì?
Hàm ý (hàm ẩn, hàm ngôn) là phần thông báo không được diễn đạt trực tiếp bằng các từ ngữ trong câu nhưng lại có thể suy ra ý nghĩa cần truyền tải từ những từ ngữ ấy.
Hàm ý là lớp nghĩa mà người đọc, người nghe sẽ phải suy ngẫm ra
Đối với nghĩa hàm ý, người đọc và người nghe thường sẽ không thể hiểu thông điệp muốn truyền tải ngay, mà cần phải suy ngẫm và khám phá ra sự tinh túy ẩn sau từng con chữ. Tuỳ vào hoàn cảnh mà hàm ý sẽ được sử dụng với những mục đích như: Mời mọc, rủ rê, từ chối, lời thiếu thiện chí hay đề nghị kín đáo. Hàm ý có thể sử dụng được những ngôn ngữ sinh hoạt, báo chí, văn chương. Nhưng trong văn bản khoa học, hành chính – công vụ thì không nên dùng nghĩa hàm ý.
Ví dụ hàm ý:
Cháy nhà ra mặt chuột.
Hàm ý của câu này chính là khi chúng ta gặp khó khăn, hoạn nạn thì mới thực sự biết rõ ai là bạn chân thành, ai là kẻ tính toán, vụ lợi. Từ đó, chúng ta mới có được sự lựa chọn sáng suốt hơn trong cuộc sống của mình.
Điều kiện sử dụng nghĩa hàm ý
Sau khi hiểu rõ “Nghĩa tường minh là gì? Hàm ý là gì?” ở bên trên, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về điều kiện sử dụng nghĩa hàm ý ở dưới đây.
Muốn sử dụng hàm ý, các bạn cần phải đảm bảo được hai điều kiện sau đây:
– Người nói (viết) có ý đưa hàm ý vào trong câu.
– Người nghe (đọc) có khả năng nhận ra được hàm ý.
Trong giao tiếp, việc sử dụng hàm ý còn có nhiều tác dụng như thể hiện sự tinh tế, lịch sự, đồng thời còn giúp cách diễn đạt trở nên phong phú hơn.
Người nghe hiểu được hàm ý mà người nói muốn truyền tải
Ví dụ: Theo dõi đoạn trích dưới đây để hiểu hơn về điều kiện sử dụng nghĩa hàm ý:
Chị Dậu nhìn con rồi mếu máo nói: “U không ăn, các con ăn đi. Con chỉ còn được ăn bữa này ở nhà mình nữa thôi. Con cố gắng ăn cho thật no, không cần lo cho u”.
Cái Tí nghe mẹ nói thế, mặt xám lại rồi luống cuống hỏi mẹ: “Vậy bữa sau con ăn ở đâu ạ?” Chị Dậu nức nở, nhìn con bằng ánh mắt xót xa: “Con sẽ được ăn ở nhà cụ Nghị ở bên thôn Đoài”. Cái Tí nghe tới đây thì giật mình, nó giãy nảy, tay cầm củ khoai ném vào rổ và oà khóc: “U bán con ư? Con xin u, con lạy u, con vẫn còn nhỏ, xin u đừng bán con đi mà tội nghiệp. Xin u cho con được ở nhà với u và các em”.
Trong đoạn văn này, chị Dậu đã sử dụng một số câu chứa hàm ý như:
“Con chỉ còn được ăn bữa này ở nhà nữa thôi.” Thực chất, hàm ý ở bên trong câu nói này là chị Dậu muốn thông báo cho cái Tí rằng đây chính là bữa ăn cuối cùng ở nhà, bởi chị sẽ phải bán nó đi, nó không còn được ăn cùng với u và các em nữa.
“Con sẽ được ăn ở nhà cụ Nghị ở bên thôn Đoài”. Câu nói này có hàm ý là chị Dậu sẽ bán cái Tí cho cụ Nghị ở bên thôn Đoài.
Sở dĩ, chị Dậu nói ra những câu hàm ý như vậy là để tránh nói ra sự thật sẽ làm con đau lòng. Chị thương con rất nhiều, nhưng vì hoàn cảnh nên mới phải làm như vậy. Do đó, chị đã dùng câu hàm ý để tránh chạm đến nỗi đau này.
Điều kiện thứ hai khi sử dụng nghĩa hàm ý chính là: Người nghe có năng lực nhận ra hàm ý trong câu. Có thể thấy, cái Tí đã hiểu được ý tứ trong câu nói của chị Dậu. Điều này thể hiện qua sự hốt hoảng, tiếng khóc cùng với câu nói “U bán con ư?” của cái Tí.
Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Qua những thông tin bên trên chắc chắn các bạn đã nắm rõ được hàm ý và nghĩa tường minh là gì rồi. Tuy nhiên, vẫn còn có người chưa biết cách phân biệt 2 nghĩa này. Vậy nên chúng tôi sẽ chia sẻ cho các bạn cách phân biệt 2 nghĩa này ở dưới đây.
Về khái niệm
Nghĩa tường minh là phần nghĩa được diễn đạt trực tiếp bằng các từ ngữ ở trong câu.
Hàm ý là phần nghĩa không được diễn đạt trực tiếp bằng các từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra được từ những từ ngữ ấy. Thường sẽ mang đến lớp nghĩa sâu sắc hơn mà người nói muốn truyền tải.
Về bản chất
Nghĩa tường minh còn được biết đến với tên gọi rất phổ thông là nghĩa đen. Do đó lớp nghĩa này sẽ thể hiện ngay khi chúng ta nghe hay đọc thông tin. Nó được thể hiện thông qua câu chữ mà người nghe, người đọc có thể thấy và hiểu ngay.
Nghĩa hàm ý còn được gọi là nghĩa bóng. Đây là nghĩa không thể nhìn thấy ngay mà người đọc, người nghe cần phải suy ngẫm và khám phá ra sự tinh túy ẩn chứa bên trong từng con chữ. Do đó các đối tượng nghe và nói phải hiểu nhau, kết nối với nhau trong các mục đích diễn đạt.
Các nhận xét khác
Cách thức xây dựng câu chuyện để thể hiện được nghĩa hàm ý sẽ khó hơn rất nhiều. Vì phải thể hiện được nhiều lớp nghĩa mà trong đó lớp nghĩa đen lại không phải nội dung chính mà người nói muốn truyền tải. Các lớp nghĩa bóng mang đến cảm nhận và đánh giá thực tế của người nói đối với vấn đề.
Trong một câu, nhất định phải có lớp nghĩa tường minh. Nhưng nếu câu đó lại bao gồm cả nghĩa hàm ý thì đây mới chính là nghĩa quan trọng mà người viết, người nói đang muốn truyền tải. Qua đó mang đến sự sinh động, đa nghĩa với nhiều cách hiểu trên thực tế.
Hy vọng bài viết mang đến những thông tin hữu ích để các bạn hiểu rõ nghĩa tường minh là gì? Hàm ý là gì? Cách phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý như thế nào? Nếu các bạn có gì chưa hiểu rõ về nội dung của bài viết, hãy bình luận ở bên dưới để chúng tôi giải đáp chi tiết.
