Bùng nổ dân số là hiện tượng được cả xã hội quan tâm hiện nay bởi những mặt tích cực mà nó mang lại như thất nghiệp, lây lan dịch bệnh, ô nhiễm môi trường… Vậy bùng nổ dân số là gì? Nguyên nhân cũng như hậu quả của vấn đề bùng nổ dân số là gì? Hãy cùng với chúng tôi tìm hiểu kỹ hơn về chủ đề này ngay sau đây nhé!
Bùng nổ dân số là gì?
Trong chương trình Địa lý lớp 7 đã nói đến khái niệm bùng nổ dân số là gì. Hiểu một cách đơn giản thì bùng nổ dân số là hiện tượng dân số tăng nhanh và đột biến trong một khoảng thời gian ngắn. Bản chất của việc bùng nổ dân số đó chính là sự tăng lên nhanh chóng một cách đột biến về số lượng người sinh sống ở trong phạm vi của một quốc gia, khu vực hay rộng lớn hơn là sự gia tăng dân số trên phạm vi toàn cầu.
Bùng nổ dân số là gì?
Bùng nổ dân số gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho xã hội cũng như hệ sinh thái tự nhiên. Khi dân số tăng quá nhanh, vượt qua khả năng giải quyết các vấn đề về ăn, ở, làm việc… thì nó sẽ trở thành gánh nặng đối với sự phát triển của nhiều quốc gia trên thế giới.
Vậy bùng nổ dân số xảy ra khi nào? Bùng nổ dân số thế giới xảy ra vào những năm 50 của thế kỉ XX. Vào thời kì này thì tỉ lệ gia tăng bình quân hàng năm của dân số thế giới lên đến 2,1 %. Bùng nổ dân số thường xảy ra chủ yếu ở các nước đang phát triển ở khu vực châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh.
Nguyên nhân bùng nổ dân số ở Việt Nam và thế giới
Sự chênh lệch về tỷ lệ sinh và tử
Trong giai đoạn đầu lịch sử phát triển của nhân loại thì tỷ lệ sinh tương đối cao do nhu cầu cần duy trì nòi giống và nhu cầu lực lượng sản xuất nhằm phục vụ phát triển xã hội. Bên cạnh đó thì tỉ lệ tử vong cũng tương đối cao do điều kiện sinh sống còn hạn chế, thiên tai, dịch bệnh nhiều… Chính vì vậy mà trong giai đoạn này tỷ lệ sinh và tử tương đối cân bằng nhau.
Ngược lại, trong giai đoạn“bùng nổ dân số” thì tỷ lệ sinh vẫn tiếp tục được duy trì trong khi đó thì tỷ lệ tử vong có xu hướng giảm do điều kiện sinh sống đã được nâng cao. Cùng với đó là sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật khiến các nhu cầu cơ bản của con người được chú trọng hơn, đặc biệt là trong công tác vệ sinh và y tế giúp cho tỷ lệ tử vọng giảm xuống. Lúc này, tuổi thọ của con người đã được nâng cao dần, vào năm 1975 thì tuổi trung bình của dân cư thế giới là 21,9 tuổi thì tới năm 2000 con số này là 26,6 tuổi.
Chênh lệch giữa tỷ lệ sinh và tử
Quá trình toàn cầu hóa đã giúp cho các quốc gia kém phát triển có khả năng tiếp cận với những tiến bộ khoa học kĩ thuật. Những căn bệnh như trước kia được coi là nan y thì đã tìm ra phương pháp chữa trị. Người dân cũng đã biết sử dụng rộng rãi các loại thuốc vắc-xin, thuốc kháng sinh…. Mặt khác thì khoa học kĩ thuật cũng góp phần làm giảm tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh và mang lại nhiều cơ hội cho các cặp vợ chồng hiếm muộn… Chính những yếu tố này đã làm nảy sinh tình trạng mất cân bằng giữa sinh – tử và dẫn đến tình trạng tăng dân số một cách chóng mặt.
Nhu cầu về lực lượng sản xuất
Nhu cầu sử dụng nguồn lao động cao
Ở các quốc gia kém phát triển, những nơi mà khoa học kỹ thuật còn chưa mấy phát triển và việc áp dụng khoa học còn rất hạn chế thì lực lượng sản xuất lúc này chỉ mới ở trình độ cơ khí thủ công. Tức là sử dụng lao động cơ bắp, lao động chân tay là chủ yếu. Cùng với đó là tận dụng những nguồn năng lượng có sẵn trong tự nhiên để sản xuất vì vậy mà dân số càng tăng thì sức lao động càng nhiều, càng có thể đẩy mạnh sức sản xuất xã hội. Do đó đã làm cho dân số thế giới của chúng ta không ngừng tăng lên một cách nhanh chóng nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế của từng quốc gia.
Quan niệm lạc hậu
Ở một số nước, đặc biệt là các nước phương Đông thì vẫn còn một số quan niệm lạc hậu như: sinh nhiều con, tư tưởng trọng nam khinh nữ hay chỉ muốn sinh con trai… Điều này có thể thấy rất rõ ở Việt Nam, nhất là tại các vùng dân tộc thiểu số hoặc các vùng nông thôn thường hay có tư tưởng sinh càng nhiều con càng tốt và nhất thiết phải có con trai. Vì vậy mà ở các vùng này gia đình nào cũng thường có 3 con trở lên. Ở các nước này thì vai trò và địa vị của người phụ nữ vẫn còn rất thấp và phụ nữ ở nhiều nơi vẫn chưa được giải phóng hoàn toàn.
Tư tưởng “trọng nam khinh nữ”
Ngược lại thì ở các quốc gia phát triển phương Tây, nơi mà những người phụ nữ khá bình đẳng với nam giới và có thể tham gia ngày càng nhiều vào lực lượng lao động của xã hội thì tỉ lệ sinh lại rất thấp. Chính quyền của nhiều nước còn phải đề ra các chính sách khuyến khích nhằm tăng tỷ lệ sinh.
Ở một số nước nghèo hay các nước đang phát triển thì vấn đề tiếp cận cũng như nhận thức về dân số vẫn còn rất hạn chế, đặc biệt là ở châu Phi và một số nước ở châu Á. Chính bởi kinh tế còn nghèo đói, lương thực không đủ ăn chứ chưa nói đến người dân có thể tiếp cận đến các vấn đề về giáo dục dân số và kế hoạch hóa gia đình. Do đó mà họ thiếu những kiến thức và phương tiện cơ bản về phòng tránh thai. Ví dụ như thị trưởng thành phố Manila đã từng ra lệnh cấm các trung tâm y tế cung cấp các biện pháp ngừa thai hiện đại cho người dân như: bao cao su, thuốc tránh thai và triệt sản… với mục đích là bảo vệ các giá trị cuộc sống.
Bùng nổ dân số hậu quả và giải pháp
Hậu quả của bùng nổ dân số
Hiện tượng bùng nổ dân số thế giới gây ra nhiều vấn đề “nhức nhối” trong xã hội như:
Bùng nổ dân số gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng
– Thiếu nước sạch phục vụ trong sinh hoạt hàng ngày cũng như xử lý nước thải và xả thải. Một số quốc gia như Ả Rập Xê Út đã phải dùng kỹ thuật khử muối đắt tiền để có thể giải quyết vấn đề thiếu nước sạch.
– Bùng nổ dân số làm suy giảm các nguồn tài nguyên thiên nhiên.
– Tăng mức độ ô nhiễm không khí, ô nhiễm nước, đất cũng như ô nhiễm tiếng ồn.
– Phá rừng và mất hệ sinh thái để duy trì oxi trong khí quyển và cân bằng carbon dioxide. Ước tính có khoảng 8 triệu héc ta rừng bị mất mỗi năm.
– Làm thay đổi thành phần khí quyển và hậu quả là sự nóng lên toàn cầu.
– Mất đất canh tác không thể phục hồi và hiện tượng sa mạc hoá.
– Nhiều giống loài đã hoặc có nguy cơ bị tuyệt chủng. Do môi trường sống bị giảm bớt trong các khu rừng nhiệt đới vì các kỹ thuật phát quang và đốt rừng từ những người dân du canh thực hiện. Đặc biệt tại những quốc gia nông nghiệp có dân số tăng trưởng nhanh thì tỷ lệ tuyệt chủng hiện tại có thể lên tới 140,000 giống loài mỗi năm.
– Tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh và trẻ em cao do nghèo đói ở những quốc gia kém phát triển. Còn với các quốc gia giàu với mật độ dân số cao thì có tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh thấp.
– Tăng nguy cơ lây lan các bệnh dịch trên phạm vi toàn cầu. Vì nhiều lý do từ môi trường và xã hội bao gồm cả điều kiện sống quá đông đúc, bị suy dinh dưỡng và không thể tiếp cận hoặc tiếp cận không đầy đủ các dịch vụ chăm sóc y tế mà người nghèo thường dễ bị mắc các bệnh truyền nhiễm.
– Đói nghèo cùng với lạm phát xuất hiện ở những nước có chế độ quản lý còn yếu kém.
– Người dân có tuổi thọ thấp, đặc biệt tại các nước có dân số đang tăng nhanh.
– Tỷ lệ tội phạm cao vì có ngày càng nhiều các tổ chức buôn bán ma tuý, tội phạm bởi họ cần có điều kiện để tồn tại.
– Xung đột về các nguồn tài nguyên do chúng đang cạn kiệt. Điều này dẫn tới gia tăng các nguy cơ chiến tranh.
– Lương thấp do số lượng người lao động tăng nên kết quả làm hạ lương bổng khi nhiều người cùng cạnh tranh cho một công việc.
Một số giải pháp giúp giải quyết bùng nổ dân số
Với khuynh hướng hiện nay của thế giới thì không cho thấy bất kỳ một giải pháp thực tế nào nhằm giảm sự quá tải dân số của loài người. Một số biện pháp có thể làm giảm nhẹ sự quá tải dân số đã được thực hiện như:
- Kiểm soát tình trạng sinh sản hay kế hoạch hóa gia đình
Thực hiện kế hoạch hóa gia đình
Bùng nổ dân số có liên quan tới vấn đề kiểm soát sinh sản. Ở một số quốc gia châu Á như Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa thì sử dụng các biện pháp mạnh để có thể giảm tỷ lệ sinh. Một số nhà lãnh đạo và nhà môi trường cũng đã cho rằng Liên hiệp quốc cần thiết áp dụng nghiêm ngặt một số biện pháp hạn chế sinh sản giống như Trung Quốc trên phạm vi toàn cầu.
- Giáo dục và tuyên truyền
Thêm một giải pháp để giảm thiểu bùng nổ dân số là tập trung vào giáo dục, kế hoạch hoá gia đình. Các biện pháp kiểm soát sinh sản và chế tạo ra các dụng cụ kiểm soát sinh sản như: bao cao su cho nam/nữ và thuốc tránh thai… để mọi người dễ tiếp cận.
Ở Ai Cập đã có thông báo về một chương trình giảm sự quá tải dân số ở quốc gia này bằng cách giáo dục kế hoạch hoá gia đình và đưa phụ nữ vào lực lượng lao động.
- Định cư ngoài Trái Đất
Ngay từ thập niên 1970, Gerard O’Neill đã đề xuất cần phải xây những nơi sinh sống bên ngoài vũ trụ cho con người để có thể đáp ứng gấp 30,000 lần khả năng của Trái Đất. Đó chính là sử dụng vành đai tiểu hành tinh hoặc là cả hệ mặt trời. Đây được coi khả năng hữu hiệu có thể đáp ứng cho sự gia tăng dân số như hiện tại trong hàng nghìn năm nữa.
Như vậy bạn đã hiểu được bùng nổ dân số là gì rồi đúng không. Hy vọng những chia sẻ trên đây của chúng tôi sẽ mang đến cho bạn thêm nhiều kiến thức hay và bổ ích.
