Thường biến là một khái niệm được đề cập đến trong chương trình Sinh lớp 9 về sự thay đổi kiểu hình của sinh vật. Vậy thường biến là gì? Nguyên nhân, ý nghĩa và đặc điểm của thường biến? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn nhé!
Thường biến là gì?
Thường biến là sự biến đổi về kiểu hình của cá thể, phát sinh trong đời sống của chúng do sự tác động của yếu tố môi trường; không phải do sự biến đổi trong kiểu gen (tức là không liên quan đến yếu tố môi trường).
Thường biến chỉ tác động đến kiểu hình bên ngoài, giúp sinh vật có thể thích nghi và thay đổi với từng điều kiện môi trường. Kiểu biến đổi này mang đến nhiều lợi ích cho các loài sinh vật.
Thường biến là sự biến đổi về kiểu hình do yếu tố môi trường
Ví dụ về thường biến
Để hiểu rõ hơn về khái niệm thường biến là gì, mình sẽ lấy một số ví dụ minh họa sau:
– Lá cây rau mác: Khi mọc trong không khí thì lá nhỏ và có hình mũi mác. Khi mọc trên mặt nước, lá có kích thước lớn hơn nhưng vẫn có hình mũi mác. Ngược lại, nếu cây mọc trong nước thì lá có hình dải như lá náng.
– Cây dừa nước: Sự thay đổi về kiểu hình của cây dừa nước được thể hiện rõ nét khi chúng mọc trên bờ và mọc trên mặt nước. Khi mọc trên bờ, chúng có phần lá và thân nhỏ, sờ rất chắc. Khi mọc trên mặt nước, phần thân và lá có kích thước lớn hơn. Đồng thời, một số rễ bị tiêu biến thành phao.
Cây rau dừa nước khi ở dưới nước và trên cạn có đặc điểm thân, rễ, lá khác nhau
– Một số loài động vật vào mùa đông có bộ lông dày và màu trắng như tuyết. Mùa hè lông thưa hơn và thường chuyển sang màu xám hoặc vàng. Sự thay đổi này giúp sinh vật có thể thích ứng với điều kiện môi trường, dễ dàng thích nghi theo mùa.
Gà gô vào mùa đông và mùa hè có bộ lông khác nhau để thích nghi với thời tiết
– Hay như hiện tượng cây xoan, bàng,… rụng lá vào mùa đông cũng là một ví dụ về thường biến. Hiện tượng này sẽ giúp bạn hạn chế tình trạng thoát hơi nước qua lá bởi mùa đông thường hanh khô.
Tính chất của thường biến là gì?
Tính chất hay đặc điểm của thường biến được thể hiện như sau:
– Thường biến chỉ thay đổi kiểu hình, không liên quan đến biến đổi kiểu gen nên chúng không di truyền cho các thế hệ sau.
– Phát sinh trong đời sống của cá thể; tức là do điều kiện môi trường dẫn đến sự thay đổi về kiểu hình.
– Tùy theo điều kiện môi trường, thường biến sẽ thay đổi đồng loạt theo một hướng xác định.
– Thường biến không có ý nghĩa với quá trình chọn giống và chọn lọc tự nhiên.
Vai trò và ý nghĩa của thường biến là gì?
Mặc dù không góp sức mình cho quá trình chọn giống và chọn lọc tự nhiên nhưng thường biến mang đến nhiều lợi ích cho sinh vật. Đó là:
– Giúp động vật và thực vật có thể dễ dàng thích nghi với sự thay đổi của điều kiện môi trường. Điều này, giúp chúng có thể tồn tại, phát triển và thích ứng linh hoạt với điều kiện sống.
– Không di truyền những tính trạng xấu sang thế hệ sau. Bởi thường biến chỉ làm biến đổi kiểu hình, không làm biến đổi kiểu gen nên sẽ không gây ảnh hưởng đến hệ hệ sau. Đây là một trong các lợi thế của thường biến so với đột biến.
Thường biến tạo điều kiện giúp sinh vật thích nghi linh hoạt với sự thay đổi của môi trường
So sánh thường biến và đột biến
Để nắm rõ sự khác biệt giữa đột biến và thường biến là gì, mời bạn đọc cùng theo dõi bảng so sánh dưới đây của chúng tôi:
Mối quan hệ giữa môi trường, kiểu gen và kiểu hình
Kiểu hình là kết quả tương tác giữa môi trường với kiểu gen. Theo nghiên cứu, cặp bố mẹ không di truyền cho con kiểu hình đã được hình thành sẵn mà chi di truyền kiểu gen quy định cách phản ứng với môi trường.
Các tính trạng chất lượng (kiểu hình) phụ thuộc nhiều vào kiểu gen mà không bị ảnh hưởng bởi yếu tố môi trường. Ví dụ, lúa nếp cẩm trồng ở vùng đồng bằng và miền núi cho hạt gạo tròn và có màu sẫm hơn các vùng khác.
Trong khi đó, các tính trạng số lượng lại chịu ảnh hưởng nhiều bởi môi trường tự nhiên hoặc do điều kiện chăm sóc. Ví dụ, số lượng bông lúa trên cây nhiều hay ít còn phụ thuộc vào điều kiện chăm sóc và môi trường sống.
Vì vậy, trong quá trình sản xuất, ta cần chú ý đến các ảnh hưởng khác nhau của môi trường đối với từng loại tính trạng.
Mối quan hệ giữa kiểu hình với môi trường và kiểu gen
Mức phản ứng thường biến là gì?
Đây là giới hạn thường biến của một kiểu gen ở các điều kiện môi trường khác nhau. Với mỗi gen sẽ có mức độ phản ứng khác nhau.
Nếu kiểu gen chịu ảnh hưởng nhiều của môi trường thì gen có mức độ/ khả năng phản ứng rộng; ngược lại là có mức phản ứng hẹp.
Kiểu gen quy định và ảnh hưởng khá nhiều đến năng suất vật nuôi hay cây trồng. Bên cạnh đó, yếu tố kỹ thuật chăm sóc cũng ảnh hưởng không nhỏ đến năng suất trồng.
Mong rằng qua bài viết này sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ thường biến là gì và một số kiến thức liên quan. Nếu bạn có góp ý gì về bài viết thì hãy để lại bình luận bên dưới cho chúng tôi biết nhé!
