Kho tàng văn học Việt Nam rất đa dạng, chứa đựng nhiều giá trị được đúc kết từ những kinh nghiệm trong cuộc sống. Không chỉ nói lên những phép tắc, luật lệ xưa mà còn thể hiện quan điểm đúng đắn cho đến ngày nay. Và câu tục ngữ “phép vua thua lệ làng” là minh chứng rõ nhất. Vậy, phép vua thua lệ làng là gì? Chi tiết sẽ có trong nội dung thông tin dưới đây.
Phép vua thua lệ làng là gì?
Phép vua thua lệ làng là câu tục ngữ thừa nhận tình trạng tồn tại song song trong xã hội đó là luật lệ của làng và pháp luật của nhà nước. Cụ thể:
- Phép vua (Luật nước): Là những quy định, luật lệ của nhà vua, điều luật mang tính hành chính được ban ra bởi bộ máy cai trị trên phạm vi cả nước.
- Lệ làng (Hương ước, khoán ước): Là điều lệ, quy củ do người dân hoặc đại diện của chính quyền như trưởng làng đưa ra yêu cầu người dân trong làng phải tuân theo. Lệ làng đặt nặng về phong tục địa phương và giới hạn trong phạm vi làng.
Phép vua thua lệ làng là câu tục ngữ chứa đựng nhiều giá trị
“Phép vua” và “lệ làng” được liên kết với nhau bởi chữ “thua” đã tạo nên một phép so sánh khập khiễng, không ngang bằng. Bên cạnh đó, nó cũng cho thấy sự mâu thuẫn bởi quy định mang tính phổ quát mà phải “thua” những phong tục trong cộng đồng nhỏ bé. Qua câu tục ngữ phép vua thua lệ làng cho thấy rằng sự quý giá của phong tục tập quán, giá trị văn hóa truyền thống của mỗi địa phương.
Ví dụ phép vua thua lệ làng
Ví dụ về “phép vua thua lệ làng” trong việc giải quyết các vấn đề liên quan tới đất đai trong cộng đồng nông thôn. Theo tục lệ, khi có tranh chấp về đất đai, người dân sẽ đến gặp địa chủ hoặc vua chúa để giải quyết.
Để đưa ra quyết định cuối cùng, địa chủ hoặc vua chúa sẽ tìm hiểu ý kiến của toàn nộ cộng đồng nông dân bao gồm cả người không liên quan đến việc tranh chấp. Nếu toàn bộ cộng đồng đồng ý với quyết định của địa chủ hoặc vua chúa thì quyết định đó được coi là “phép vua” nghĩa là quyết định của người có quyền lực.
Trường hợp quyết định của địa chủ hoặc vua chúa không được cộng đồng nông dân chấp nhận thì quyết định đó được xem là “lệ làng”, nghĩa là không được thực thi và cộng đồng nông dân sẽ giải quyết theo cách của mình
→ “Phép vua thua lệ làng” là một nguyên tắc truyền thống trong việc giải quyết tranh chấp cộng đồng ở nông thôn Việt Nam. Việc tôn trọng và thực hiện nguyên tắc đó giúp duy trì sự hài hòa, đồng thuận trong cộng đồng. Đồng thời, tránh được những tranh chấp và mâu thuẫn.
“Phép vua thua lệ làng” nói đến yếu tố nào?
Việt Nam là quốc gia luôn tôn trọng những giá trị, nét đẹp truyền thống, những văn hóa dân gian từ thuở xưa. Vậy nên, những quy định đã được lưu truyền và giữ gìn từ đời này đến đời khác ở các làng, xã, thôn bản. Mỗi làng đều có những phong tục truyền thống riêng, tạo nên niềm tự hào sâu sắc.
Dù mỗi nơi mỗi khác nhưng “phép vua” là đại diện cho pháp luật, là điều có giá trị bao quát đối với toàn bộ nhân dân cả nước. Trong khi lệ làng là những phong tục, văn hóa truyền thống có từ lâu đời, chỉ giới hạn ở phạm vi nhỏ hẹp. Cho dù luật nước hay lệ làng thì câu nói này cũng đều mang hàm ý để chỉ tính kỷ luật.
Phép vua thua lệ làng nói tới mối quan hệ giữa luật lệ của làng và nhà nước
Tính kỷ luật được hình thành từ khi còn nhỏ và được trau dồi qua năm tháng. Do đó, người sinh sống trong quy định của làng xóm từ nhỏ thì sẽ bị ảnh hưởng, tuân thủ theo quy luật làng thay vì quy luật chung của xã hội. Vậy nên, với họ đó mới là điều đúng, là kỷ luật mà họ cũng như toàn bộ dân làng đang tuân theo.
Trong xã hội phong kiến xưa, những ngôi làng ở vùng sâu vùng xa hoặc khu vực nằm ngoài quyền kiểm soát của quan lại thì luật làng là điều luật cao nhất. Người dân sống ở đó theo làng xã hơn là sống theo một đất nước, họ gắn bó với nhau và tạo ra những quy tắc để bảo vệ cuộc sống tốt đẹp hơn. Do đó, đôi khi phép vua được ban ra cũng dễ bị thay đổi sau lũy tre làng.
“Phép vua” có thua “lệ làng” không?
Khi nhắc tới “Phép vua thua lệ làng” nhiều người sẽ nghĩ rằng điều này không hợp lý và đặt ra câu hỏi “liệu phép vua có thật sự thua lệ làng không?”. Trong xã hội phong kiến, luật nước và lệ làng có tác dụng hỗ trợ và bổ sung với nhau. Từ thời Hồng Đức, pháp luật có quy định “lệ làng” phải do những người có địa vị, quan chức ở trong làng soạn thảo sau đó trình lên quan địa phương để phê duyệt.
Theo “Sách Việt Nam phong tục” của Phan Kế Bính có viết: “Khoán ước định xong, dân làng ký kết, có nơi đem trình quan xin chữ phê để làm luật chung cho làng” và “trong khoán ước có thưởng, có phạt, trừ các việc lớn đã có phép của nhà nước còn việc nhỏ trong dân thôn thì hành lẫn nhau”.
Như vậy, lệ làng được coi là các văn bản phụ trợ cho luật pháp và vẫn chịu sự giám sát của nhà nước. Tuy nhiên, một số điều ước của lệ làng như lệ khao vọng, hương ẩm, phạt vạ,….trong “phép vua” không được đề cập một cách cụ thể dẫn tới việc chúng trở thành những hủ tục nặng nề, phiền hà.
Tục bắt vợ của dân tộc H’mông đang dần được loại bỏ
Ngày nay, chính sách văn hóa của Đảng và Nhà nước đã phát triển theo chiều hướng tiến tiến hơn. Nhà nước luôn hướng đến việc phát triển toàn diện, xóa bỏ những vấn nạn, hủ tục không còn phù hợp. Đồng thời, bảo tồn những phong tục, văn hóa lâu đời như lễ hội, lễ cúng viếng và loại bỏ lệ làng không phù hợp với xã hội hiện đại như bắt vợ, tảo hôn, hôn nhân cận huyết,…
Mỗi làng quê Việt Nam đều có những giá trị truyền thống độc đáo nhưng trong xã hội hiện đại thì không phải tất cả các giá trị đó đều phù hợp. Do đó, cần phải bảo tồn những giá trị quan trọng và loại bỏ những quan niệm sai lầm để không làm ảnh hưởng tới xã hội.
Thời gian có thể xóa mờ ký ức của quá khứ nhưng các giá trị văn hóa và truyền thống của dân tộc vẫn luôn được bảo tồn và phát triển. Tục ngữ “Phép vua thua lệ làng” là một minh chứng rõ nhất cho sự bền vững của các giá trị văn hóa truyền thống. Đó cũng là lời cảnh báo để loại bỏ những hành vi lạc hậu. Có như thế, đất nước mới phát triển mạnh, xứng tầm quốc tế.
“Phép vua” và “lệ làng” có cần hài hòa với nhau không?
Trong xã hội ngày nay, quan niệm “phép vua” và “lệ làng” có thể gặp phải những mâu thuẫn, xung đột. Xét trên phương diện truyền thống, phép vua thể hiện sự tôn trọng và tôn vinh người đứng đầu. Trong khi “lệ làng” thể hiện sự tôn trọng và tuân thủ các nguyên tắc, thói quen ở trong cộng đồng. Trong một số trường hợp, phép vua có thể xung đột với các giá trị đạo đức, công bằng trong khi lệ làng có thể hạn chế sự phát triển, thay đổi.
Phép vua và lệ làng cần phải hòa hợp với nhau
Do đó, trong xã hội hiện đại việc hài hòa giữa “phép vua” và “lệ làng” rất quan trọng. Cần phải tôn trọng và đúng đắn trong việc áp dụng “phép vua” và “lệ làng” để tránh bất kỳ xung đột nào với giá trị đạo đức, công bằng với sự phát triển của xã hội. Bên cạnh đó cần phải thay đổi các quy tắc, truyền thống để phù hợp với thực tế và tiến bộ xã hội nhưng vẫn cần phải giữ nguyên các giá trị cốt lõi của văn hóa truyền thống.
Mong rằng, các thông tin có trong bài viết “Phép vua thua lệ làng là gì? “Phép vua” có thật sự thua “lệ làng”?” sẽ giúp ích bạn. Truy cập chuthapdoquangninh.org.vn để có thêm nhiều thông tin hữu ích khác.
